Rusland lijkt de last van het verleden niet van zich af te kunnen schudden. Na honderden jaren tsaristisch despotendom en driekwart eeuw communisme is het in de periode Gorbatsjov/Jeltsin niet gelukt een werkbaar staatsbestel te creëren. Hella Rottenberg, van 1991 tot 1994 correspondent van de Volkskrant in Moskou, blikt terug op de recente geschiedenis.
Gennadi Zjoeganov, de Russische communistenleider, speelt op een fluit het wijsje van de Internationale. Een kip, een worst, een ham en een stuk kaas dansen vrolijk in een rij deze Rattenvanger van Hamelen achterna. Plop, daar verdwijnt de kip het water in. Plop, volgt de worst. Plop daar gaat de ham. Gemeen grijnzend speelt Zjoeganov zijn deuntje en lokt hij al het voedsel naar zich to. Plop, plop, plop. Nog een paar belletjes en dan is alles verzwolgen. Een stem zegt: `Wie voor het communisme kiest, weet dat hij dit alles verliest.'
Het was een scene uit een tekenfilmpje dat deel uitmaakte van de verkiezingspropaganda van het Jeltsin-kamp in 1996. De campagne van Jeltsin, die met behulp van ervaren Amerikanen was bedacht en uitgevoerd, beukte op de kiezers in met een beeld dat zij al bijna vergeten waren: van schaarste en lange rijen voor de winkels. [...]
Waarom is Jeltsin mislukt? Was het stranden van zijn bewind voorbestemd? Vragen die nu alom gesteld worden. Had het anders kunnen lopen of is dit de `logische' uitkomst van honderden jaren tsaristisch despotendom en driekwart eeuw communisme? En betekent de economische en politieke krach dat Rusland zijn oude autoritaire jas weer aantrekt en zich verbitterd afwendt van het perfide Westen?
De eerste vraag - waarom is Jeltsin mislukt? - is de minst theoretische en daarom het eenvoudigst te beantwoorden, ook omdat het achteraf makkelijk praten is. Achteraf gezieb dus, heeft Jeltsin al meteen in 1991, toen hij Ruslands machtigste man was geworden, een cruciale vergissing gemaakt. In plaats van gebruik te maken van zijn eigen populariteit en de veranderingsgezindheid in Rusland na de instorting van het communisme, liet hij het Sovjet-stelsel intact. Er kwamen geen verkiezingen, er werd geen nieuwe, democratische grondwet opgesteld. [...]
De Volkskrant, 12 september 1998